Muhasebe Denetimi Ders Notları

Denetim; Bir Örgütün finansal olaylar ve olaylara ilişkin açıklanan bilgileriyle. Önceden belirlenmiş ölçütler arasındaki uygunluğun derecesini araştırmak ve sonuçlarını ilgili kullanıcılara iletmek amacıyla nesnel bir biçimde kanıt toplayan ve değerleyen bir süreçtir. Denetim Türleri - Amaç Yönünden Denetim a) Uygunluk Denetimi b) Faaliyet Denetimi; c) Finansal Tablolar Denetimi d) Özel Amaçlı Denetim - Denetçinin Konumuna Göre a) İç Denetim b) Kamu Denetimi c) Bağımsız Denetim - SPK’ ya göre Denetim Türleri a) Sınırlı Denetim b) Sürekli Denetim c) Özel Denetim - Kapsam Yönünden Denetim a) Zorunlu Denetim b) İhtiyari Denetim Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları - Genel Standartlar a- Mesleki Eğitim ve Deneyim b- Bağımsızlık c- Mesleki özen ve dikkat - Çalışma Alanı Standartları a- Denetimin Planlanması ve gözetim b- İç kontrol sisteminin Değerlendirmesi c- Yeterli ve güvenilir kanıt toplama - Raporlama Standartları a- Genel KGM. Standartlarına uygunluk b- Tutarlılık c- Tam açıklama d- Görüş bildirme Bağımsızlığı Ortadan Kaldıran Durumlar -Denetlenen şirketle ve ya sahipleriyle ortak olmak, -Denetlenen şirketten maddi menfaat temin etmek, -Denetlenen şirketin dolaylı ya da dolaysız olarak hisse senedi, tahvil vb. finansman araçlarına sahip olmak, -Denetlenen şirketin ortak ve yöneticileri ile yakın akraba olmak, -Denetim ücretinin piyasa rayicinin çok altında ya da çok üstünde olması Bağımsız Denetimin Yararları Denetlenen işletme açısından faydaları; - Mali tabloların güvenilirliğini artırır, - İşletme yöneticilerinin ve çalışanlarının sahtekârlık yapma eğilimlerini azaltıcı etkisi vardır, - Devlet tarafından yapılacak vergi denetiminin yapılma olasılığını azaltır, - İşletmenin muhasebe kayıtlarındaki hata ve hilelerin ortaya çıkmasını sağlar ve bu hataların düzeltilmesinde yardımcı olur. Üçüncü Kişilere Faydaları; - İşletmeye kredi veren kurumların kredi ile ilgili kararlarında yardımcı olur, - Yatırımcıların yatırım kararlarını almalarında yardımcı olur, - İşletmenin satılası ya da başka bir işletme ile birleşmesi durumunda alıcı ve satıcıların objektif, güvenilir bilgilere ulaşmalarını sağlar, - İşletme ile ilgili taraflara müşteri ve tedarikçilere işletmenin karlılığı, verimliliği ve finansal yapısı hakkında bilgi verir. Kamu Kuruluşları açısından Faydaları; - Denetlenmiş finansal tablolara dayanılarak hazırlanmış vergi beyannamelerine olan güven artar. - Finansal tabloların bağımsız denetçilere denetlettirilmesi durumunda, resmi kurumların bu işletmelerde yapacakları denetimin kapsamı daraltılır. Bağımsız Denetime Neden İhtiyaç Duyuldu - Çıkar çatışması, - Muhasebe sisteminin karmaşıklığı, - Mali tabloları kullananların sayılarının ve etkinliklerinin artması, - Maliyet ve Zaman kaybı, - Bilgi edinmede karşılaşılan güçlükler, - Yasal zorunluluklar Denetim Aşamaları a)Müşteri Seçimi ve İşin Kabul Edilmesi b)Denetimin Planlanması, c)Denetim Faaliyetinin (Programının) yürütülmesi, d)Denetimin tamamlanması ve Denetim Raporunun Yazılması Denetim Sözleşmesinde Yer Alan Asgari Hususlar - Yapılacak denetimin amacı ve kapsamı, - Yönetimin sorumluluğunun içeriği ve denetçinin sorumluluğu, - Denetim başlama ve bitiş tarihi, - Denetim ücretinin ne olacağı ve ödenme biçimi - Ek çalışmalar ve ek raporlar isteniyorsa bunların içerikleri, - Denetimde görevlendirilecek denetim personeli ve yedekleri Denetim Planını Nedir. Denetim konusunu denetim sahasına ayırmak, denetçileri denetim sahaları arasında dağıtmak, her bir denetim sahasında uygulanması gereken yöntem ve işlemleri belirlemek ve denetim faaliyetini zamanlamaktır. Denetimin Planlanması Aşamasında Yapılacak İşlemler 1- Müşteri hakkında bilgiler toplanması, 2- Denetim çalışmalarını bölümleme, 3- İç kontrol yapısını inceleyerek denetim risklerini 4- Önemlilik düzeyinin belirlenmesi, 5- Denetim amaçlarını belirleme, 6- Denetim programının oluşturulması, 7- Denetim süresini ve zamanını belirleme, 8- Denetim personel planının yapılması Denetimin Genel Amaçları 1-Gerçeklik; Bilançoda yer alan varlık ve kaynaklar bilanço tarihinde müşteri işletmede gerçekten mevcut olmalı olmayan varlıklar ise varmış gibi gösterilmemelidir. 2-Bütünlük; Bilançoda yer alan varlıklar ve kaynaklar bilanço gününde müşteri işletmenin tüm varlıklarını ve kaynaklarını göstermelidir. 3-Sahiplik ve Yükümlülükler; Bilançoda yer alan varlıklar, bilanço gününde işletmenin mülkiyetinde olan varlıkları, bilançoda yer alan yükümlülükler ise o dönemin borçlarını göstermelidir. 4-Değerleme ve Gidere Dönüştürme; Varlıklar, borçlar, hasılat ve giderler mali tablolarda uygun tutarlarla ifade edilmelidir. 5-Sınıflandırma; İşlemlerin doğru hesaplara kaydedilmesi ve mali tablolarda doğru hesaplara doğru hesaplarda gösterilmesini ifade eder. 6-Zamanlılık; İşlemlerin doğru muhasebe dönemine kaydedilmiş olması gerektiğini ifade eder. Henüz gerçekleşmemiş hasılat, gelir ve giderler gerçekleşmiş gibi kaydedilmemelidir. 7-Açıklama; Mali tablolarda ve ya dipnotlarında yer alan bilgilerin gerektiği şekilde açıklanıp açıklanmadıklarıyla ilgilidir. 8-Kayıtsal Doğruluk; İşlemlerin doğru hesaplara, hesapların doğru taraflarına ve doğru tutarda kayıt edilmesi gerektiğini ifade eder. DENETİM RİSKİ Denetim riski, Mali tablolarda önemli yanlışlıklar olduğu halde, denetçinin mali tablolarda doğru olarak sunulduğu sonucuna varması ve mali tablolar hakkında olumlu görüş bildirmesi olasılığıdır. Denetim Riski = Yapısal Risk x Kontrol riski x Bulgu Riski Yapısal Risk: İşletmede risklere karşılık vermek amacıyla iç kontrol sisteminin kurulmamış olması veya kurulmasına rağmen etkin olarak işlememesi sonucu ortaya çıkacak risklerdir. Kontrol Riski; İç kontrolü oluşturan politika ve prosedürlerle önlenemeyecek ve ya bulunamayacak hataların olması olasılığıdır. Bulgu Riski; Denetçinin denetim prosedürleriyle mali tablolardaki önemli bilgi yanlışlıklarını bulamama olasılığıdır. Denetçi bulgu riskini kontrol altına alabilir. Denetim Kanıtı: Denetim bilgilerinin önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini belirtmek amacıyla denetçi tarafından kullanılan her türlü bilgi, belge ve kanıtlardır. Kanıtların Sayısını Etkileyen Faktörler 1-Önemlilik Düzeyi, önemlilik düzeyi yüksek, önemlilik tutarı düşük ise kanıt sayısı artar, 2-Risk, risk arttıkça kanıt sayısı artar. Denetçi denetim riskini düşük belirlemişse buna bağlı olarak toplaması gereken kanıt sayısı da artar. 3-Nitelik, Kanıtın neren elde edildiği önemlidir. Örneğin bankadan aldığımız ekstrenin niteliği önemlidir. 4-Ekonomik Etkenler, Denetçi kanıt elde etme maliyeti ile kanıtın yararlılığını karşılaştırmalıdır. Maliyeti faydasını aşan kanıtları toplamamalıdır. 5-Ana kütlenin büyüklüğü ve özellikleri Amaçlarına Göre Denetim Kanıtları; •Genel Kanıtlar; İşletmenin genel durumu hakkında bilgi sağlayan kanıtlardır. İşletmenin çevresi ve faaliyet gösterdiği iş kolu hakkında bilgiler verir. •Temel Kanıtlar; Faaliyetler ve işlemlerin meydana gelişi ve onaylanışı hakkında bilgi veren kanıtlardır. •Sistem Kanıtları; Denetçiye muhasebe sisteminin işleyişi hakkında bilgi veren kanıtlardır. Kanıt Toplama Teknikleri  Fiziki İnceleme Tekniği  Doğrulama Tekniği  Belgelerin incelenmesi tekniği,  Kayıt sürecinin izlenmesi  Yeniden hesaplama,  Gözlem  Derinlemesine araştırma tekniği  Soruşturma tekniği  İlgili hesaplar arasında ilişki kurma tekniği  Analitik inceleme tekniği Doğrulama Tekniği; Üç doğrulama türü bulunmaktadır. 1-Olumlu doğrulama; Karşı taraftan bildirilen bilginin doğru ya da yanlış olduğuna bakılmaksızın cevap vermesi istenir. 2-Olumsuz doğrulama; Doğrulama mektubuna karşı tarafla ilgili olarak işletme kayıtlarında görünen bilgi yazılır ve bu bilgi yanlışsa yanıt istenir. 3-Boş Bakiyeli Doğrulama; Doğrulama mektubuna işletmenin kayıtlarında görünen bilgi yazılmaz. Ve ilgili kaynaktan kendi kayıtlarında görünen bilgi sorulur. DENETİM YÖNTEMLERİ 1- Şekli Denetim ve Maddi Denetim Şekli Denetim; Bir işletmede tutulmakta olan muhasebe kayıtlarının şekil açısından uygunluğunu araştırmaya yönelik bir denetim yaklaşımlarından biridir. Maddi Denetim; İşletmeye ait varlıklarda değişiklik doğuran işlemlerin gerçeğe ve amaca uygunluğunu ifade eder. 2- Aralıksız Denetim ve Örnekleme Yoluyla Denetim, Aralıksız Denetim; Ele alınan bir zaman kesiti içerisindeki tüm işlemlerle ilgili kayıt ve belgelerin tek tek gözden geçirilmesidir. Örnekleme Yoluyla Denetim; Belli bir zaman dilimi içerisinde ele alınan muhasebe kayıt ve belgelerinin tamamı yerine bunların belirli ölçütlere göre seçilen kısmı denetlenir. 3- İleriye Doğru Denetim ve Geriye Doğru Denetim, İleriye doğru Denetim; Denetimin muhasebe tekniğine uygun olarak belgelerden defter kayıtlarına ve mali tablolara doğru bir sıra izlenerek yapılmasıdır. Geriye Doğru Denetim; Denetimin mali tablolardan başlayıp defter kayıtlarına ve oradan da belgelere kadar devam ederek yapılmasıdır. 4- Doğrudan Denetim ve Dolaylı Denetim Doğrudan denetim; Her bir muhasebe işleminin ayrı ayrı ve doğrudan doğruya incelendiği bir yöntemdir. Her bir işlemin kayıtlara doğru geçirilip geçirilmediği ayrı ayrı ele alınır. Dolaylı Denetim; Aynı nitelikteki ve ya birbiriyle yakın ilişkisi bulunan hesaplar arasında toplam karşılaştırmaları yaparak bunlar arasında uygunluk araştıran bir yöntemdir. Çalışma Kağıtları, denetçinin denetlediği işletme ile ilgili olarak elde ettiği bilgileri uyguladığı denetim prosedürlerini, yaptığı denetim testlerini ve varmış olduğu sonuçları göstermek amacıyla kaydettiği her türlü yazılı belgedir. Çalışma Kâğıtlarının Faydaları •Denetim raporunun hazırlanmasına esas teşkil eder, •İç kontrol yapısı hakkında bilgi edinilmesinde yardımcı olur, •Denetçinin görüşüne destek sağlamak, •Denetçinin kendisini savunmasını sağlamada, •Gelecek dönemlerdeki denetim çalışmalarında kılavuzluk İyi Bir Çalışma Kâğıdında Olması Gereken Nitelikler •Konu ile ilgili olan bilgilere yer verilmelidir. •Kayıt ve belgelerin doğruluğunu gösteren bilgi ele alınmalıdır. •Temiz, okunaklı ve anlaşılır olmalıdır, •Çalışma kâğıdının hazırlanmasına neden olan işin kısa bir özetine yer verilmelidir. •İleri de kullanılabileceği düşünülen bilgiler yer almalıdır. Sürekli Dosya: İşletme de her yıl yinelenmeyen süreklilik arz eden çalışma kağıtlarının yer aldığı dosyadır. Cari (Yıllık) Dosya: Denetimin yapıldığı dönemde hazırlanan çalışma kağıtlarının yer aldığı dosyayadır. SÜREKLİ DOSYADA BULUNANLAR 1-Ana sözleşme sureti 2-Toplantı tutanakları 3-Hesap planı ve muhasebe yönetmeliği 4-Kira kontratları, tapu sözleşmeleri 5-Faaliyet raporları 6-Vergi beyanname suretleri 7-Önceki yılların denetim raporu suretleri 8-İmza sirküleri 9-Organizasyon şeması CARİ (YILLIK) DOSYADA BULUNANLAR 1-Denetim Programı 2-İç kontrol soru formu ve alınan notlar 3-Yeni yapılmış olan kontrat ve sözleşmelerin suretleri 4-Düzeltici ve sınıflandırıcı yevmiye kayıtlarının yapıldığı notlar 5-Hesap Analiz cetvelleri 6-Çalışma Mizanı, denetim raporu ve muhasebe raporlarının suretleri 7-Listeler ve yazışmalar 8-Analitik inceleme Tutanakları İÇ KONTROL SİSTEMİ İç Kontrol sistemi işletme varlıklarının korunmasını, muhasebe verilerinin doğruluğunun ve güvenilirliğinin kontrolünü, faaliyetlerin etkinliğinin geliştirilmesini ve yönetsel politikalara uygunluğunun desteklemede kullanılan politika ve prosedürlerdir. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN UNSURLARI İç kontrol ortamının oluşmasını etkileyen etmenler; • Yönetimin düşüncesi ve yaklaşımı, • Organizasyon yapısı, • Yönetimin kontrol yöntemleri, • İç denetim işlevi, • Personel politikaları ve prosedürleri, • Dış etkenler, İç Kontrol Sisteminin Yapısının Tanınmasında Yararlanılacak Bilgi Kaynakları a- İşletmenin örgüt yapısı, b- İşletmenin hesap planı ve muhasebe yönetmeliği, c- İşletme yönetiminin yayımladığı genelge ve yönetmelikler, d- İş tanımları ve açıklamaları, e- İşletme elemanları ile yapılan görüşmeler, f-Belge ve kayıtlar, DENETİM TESTLERİ 1- Kontrol Testleri Müşteri işletmede mevcut olası gereken iç kontrol politika ve prosedürlerinin, tasarımının ve işleyişinin etkinliğini ölçmek için yürütülen denetim prosedürleridir. Yoğun olarak dönem içerisinde yapılır. 2- Maddilik Testleri Maddi doğruluk testleri; Mali tablolardaki tutarların ve açıklamaların doğruluğuna ilişkin kanıt toplamak için uygulanan denetim prosedürleridir. 3 e ayrılır. a) İşlemlerin Test edilmesi b) Hesap Kalanlarının Test edilmesi c) Analitik prosedürler Denetimi Tamamlama Çalışmaları A) Bilanço tarihinden sonraki önemli olayların gözden geçirilmesi, B)Gelecekte muhtemel belirsizliklerin değerlendirilmesi, C) Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemleri belirleme ve inceleme, D) Genel analitik testlerin yapılması, E) İşletme yönetiminden beyan mektubu alınması, F) Uygulanan denetim programlarının son kez gözden geçirilmesi ve gözden kaçan yerlerin tekrar kontrol edilmesi, Şarta Bağlı Borçlar Ve Zararların Mevcut Olması İçin Gerekli Koşullar 1- Ödemenin gelecekteki bir olayın gerçekleşmesine bağlı olması, 2- Hali hazırdaki durumlardan kaynaklanan, üçüncü kişilere gelecekte olası bir ödemenin var olması, 3- Gelecekteki ödemenin tutarının belirsiz olması DENETÇİNİN GÖZÖNÜNDE BULUNDURACAĞI ŞARTA BAĞLI BORÇLAR • İşletme aleyhine açılmış çeşitli tazminat davaları, • Vergi uyuşmazlıkları, • Iskonto ettirilmiş alacak senetleri, • Satılan mamullerin garanti kapsamına giren garantiler, • İşletmenin vermiş olduğu kefaletler, Yönetimden Teyit Mektubu Alınmasının Amacı 1- Denetçiye verilen sözlü beyanları doğrulamak, 2- Dönem içinde verilen sözlü beyanların uygunluğunun devam ettiğini belirlemek, 3- Yönetimin beyanlarına ilişkin yanlış anlaşılma olasılığını azaltmak, 4- Mali tabloların düzenlenmesinde esas sorumluluğun yönetime ait olduğunu vurgulamak, 5- Müşteri ile denetçi arasındaki anlaşmazlıklarda kanıt olarak kullanmak, Denetim Sonuçlarını Değerleme Çalışmaları a) Kanıtların yeterli olup olmadığını değerleme, b) Denetim riskinin son değerlemesini yapma, c) Önemlilik düzeyinin son değerlemesini yapma, d) Çalışma kâğıtlarının gözden geçirilmesi, e) Müşteri işletmeden hataların düzeltilmesini isteme, Denetim Sonuçlarını Raporlama Görüş Bildirme Türleri 1- OLUMLU GÖRÜŞ (Standart Şartsız Denetim Raporu) Olumlu Görüş gerçekleşmesi için gerekli koşullar; • Denetim çalışmalarının her aşamasında genel standartlara uyulması, • Denetim çalışmalarının çalışma alanı standartlarına uygun olarak yürütülerek kanıt toplanması, • Mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun şekilde düzenlenmiş olması, • Mali tablolarda gösterilen bilgilerin yeterli açıklıkta olması • Mali tabloları önemli düzeyde etkileyecek belirsizliklerin bulunmaması 2- OLUMSUZ GÖRÜŞ BİLDİRME Denetçinin Olumsuz görüş bildirmesine yol açan etmenler; • Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden önemli sapmalar • Açıklık ilkesine uyulmaması, • Mevzuat hükümlerine aykırılıklar, • Tutarlılık ilkesine aykırılıklar, • Mali tablolarda önemli hata ve hilelerin bulunması 3- GÖRÜŞ BİLDİRMEKTEN KAÇINMA Denetçinim görüş bildirmekten Kaçınmasına yol açan etmenler; • Denetçinin bağımsız olarak çalışamaması ve denetçinin görüşünün etkilenmek istenmesi, • Denetlenen işletmenin denetim çalışmalarına bazı sınırlamalar koyması, • Bazı hesapların denetim dışı kalması, • Denetlenen işletme ile ilgili önemli belirsizliklerin bulunması DENETİM RAPORUNUN BİÇİMİ 1- Başlık ve Adres Bölümü Denetimi yapan denetçi ve ya denetim işletmesinin künyesi, rapor kime verilecekse onun ismi yer alır. Rapor işletmeye, ortaklarına ve ya yönetim kuruluna hitaben düzenlenebilir. 2- Kapsam Bölümü; Denetçi bu bölümde yaptığı çalışmaları anlatır. Bu bölümde yer alan bilgiler şunlardır; • Denetlenen işletmenin adı, • İncelenen mali tabloların isimleri, • İncelenen mali tabloların ait olduğu tarih ve dönem, • Denetimin genel kabul görmüş muhasebe standartlarına uygun olarak yürütüldüğü, • Yönetimin ve denetçinin sorumluluğunun derecesi, • Yapılan Çalışmalar, 3- Açıklama Bölümü; Açıklama bölümü genellikle olumlu denetim raporunda bulunmaz. Bu bölüm olumsuz görüş belirten, şartlı görüş belirten ve görüş bildirmekten kaçınan raporlarda bulunur. Denetçinin olumlu görüşten ayrılmasını gerektiren durumlar ve ya olaylar bu paragrafta açıklanır. 4- Görüş Bölümü Denetçi bu bölümde görüşünü açıklar. Bu paragrafta mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olup olmadıkları belirtilir. 5- İmza ve Tarih Kısmı Raporu denetimden sorumlu denetçi imzalar. Rapora denetim çalışmalarının bittiği günün tarihi yazılır. Bu tarih denetçinin sorumluluğunun bittiği tarihi ifade eder.